Prawdziwym cudem nie jest projektowanie budynków, […] lecz ich zbudowanie – Frank Gehry. Bilbao, w XIX wieku upadające miasto postindustrialne północnej Hiszpanii, przeszło niespotykaną metamorfozę, stając się jednym z najbardziej rozpoznawalnych miast europejskich i najatrakcyjniejszych ośrodków związanych z designem i kulturą.
Tekst: Katarzyna Krawczyk
Historia świetności i upadku
Tak jak inne hiszpańskie miasta portowe Bilbao rozwinęło się na szlaku pielgrzymkowym do grobu świętego Jakuba w Santiago de Compostella. Położenie nad Zatoką Baskijską u ujścia rzeki Nervión uwarunkowało jego portowy charakter – stąd wyruszały okręty eksportujące wełnę i żelazo do północno-zachodniej Europy i wracały ze zbożem i suknem. Do XIX wieku istniał system foralny oparty na politycznych i ekonomicznych immunitetach oraz lokalnych prawach i zwyczajach. Suche porty, czyli granice celne przeniesione z wybrzeża w głąb lądu, zwalniały statki z opłat. Wraz z postępującą centralizacją władzy część przywilejów została zniesiona, około 1841 roku przeniesiono granice celne na wybrzeże. Prywatyzacja kopalń, liberalizacja handlu rudą żelaza, reformy, masowy napływ imigrantów do pracy w górnictwie i hutnictwie, a do tego zmiany demograficzne i w strukturze zatrudnienia przekształciły Bilbao w nowoczesny ośrodek przemysłowy.
Pogorszenie koniunktury gospodarczej nastąpiło w latach 70. XX wieku w wyniku kryzysu naftowego i dyktatury generała Franco. Głęboka transformacja polityczna polegała między innymi na reformach polityczno-gospodarczych opartych o deindustrializację. Inflacja, spadek popytu, coraz niższa konkurencyjność powodowana opóźnieniem technologicznym spowodowały likwidację infrastruktury portowej i produkcji stali. Miasto szpeciły opuszczone i zaniedbane tereny poprzemysłowe.
Odnowa inaczej
Zdegradowane poprzemysłowe miasto łączone z działaniami organizacji terrorystycznej ETA, miało jednoznacznie negatywne konotacje, które przenosiły się na całą Baskonię. W 1992 włodarze miasta ogłosili konkurs architektoniczny na projekt rewitalizacji miasta, którego celem miała być zmiana jego wizerunku. Zwyciężył zespół w składzie: Pelli Clarke Pelli Architects, Aguinaga y Asociados i Balmori Associates. Ich projekt stał się podstawą Szczegółowego Planu Reformy Wewnętrznej z wydzielonymi strefami: komercyjną, usługową, mieszkalną, biznesową, rekreacyjną i kulturalną. Wielkoskalowe inwestycje, tworzące nową markę miasta, przyciągnęły wybitnych architektów w tym Álvaro Sizę (Audytorium Uniwersytetu), Césara Pellego (Wieża Ibedrola) czy słynnego Rafaela Moneo (Biblioteka Uniwersytetu Deusto). Opracowano plan zagospodarowania przestrzeni miejskiej, który określił cztery obszary objęte rewitalizacją: Abandoibarra (centralnie położony fragment miasta), Zorrozaurre (część industrialna, portowa), dawne tereny górnicze oraz dzielnice Eskurtze i Ametzola. Plan zakładał wieloetapowe działania w obszarach kapitału ludzkiego, usług, mobilności, środowiska naturalnego, rewitalizacji przestrzeni miejskiej, kultury, partnerstwa publiczno-prywatnego oraz aktywizowania społeczności. Każdy obszar działania miał sformułowane cele oraz konkretne środki do ich realizacji. Planowano rozbudowę portu lotniczego, morskiego, infrastruktury drogowej oraz budowę oryginalnych budowli promujących miasto jako centrum kultury, w tym Muzeum Guggenheima oraz Palacio de Congresos y de la musica Euskalduna. Bilbao do dzisiaj jest przedmiotem badań naukowców jako przykład dobrych praktyk stosowanych przy przemyślanej rewitalizacji.
