Rok 2018 upłynie w Wiedniu pod znakiem modernizmu. Czterech najważniejszych protagonistów tej epoki – malarze Gustav Klimt i Egon Schiele, architekt Otto Wagner oraz artysta wszechstronny Koloman Moser – wywarło ogromny wpływ na Wiedeń na przełomie XIX i XX wieku – wszyscy zmarli w tym samym 1918 roku. To im właśnie poświęcone będą liczne wystawy i wydarzenia.
Tekst: UKKS
„Wiedeń w tamtych latach musiał być naprawdę interesującym miejscem…” – pisał o Wiedniu z okolic roku 1900 austriacki pisarz Hermann Bahr. Wiele ze znanych dziś na całym świecie arcydzieł w dziedzinie malarstwa, architektury i wzornictwa, które stały się nieodzownym elementem wizerunku Wiednia, powstało właśnie w tym czasie, jak choćby „Pocałunek” Gustava Klimta, „Portret Wally Neuzil” Egona Schiele, budynek Pocztowej Kasy Oszczędnościowej Otto Wagnera i projekty Kolomana Mosera dla pracowni Wiener Werkstätte. Tym czterem twórcom Wiedeń i Austria zawdzięczają fakt, że poprzedni przełom wieków był tak znaczący z artystycznego punktu widzenia. Wszyscy: Klimt i Schiele, Wagner i Moser zmarli w roku 1918. W roku 2018 – 100 lat później – ich twórczość i dzieła innych wyjątkowych artystów okresu Wiedeńskiego Modernizmu znajdą się w centrum uwagi.
Wiedeński modernizm
Pomiędzy 1890 a 1918 rokiem monarchia austro-węgierska pod panowaniem Habsburgów znajduje się na krawędzi pomiędzy pięknem i otchłanią. Charakterystyczne dla Wiedeńskiego Modernizmu są liczne nowości w dziedzinie sztuki, literatury, architektury, muzyki, psychologii, filozofii i społeczeństwa. Artyści kładli fundamenty pod zmiany, które kruszyły stwardniałą skorupę habsburskiej monarchii. Powstawały rewolucyjne rozwiązania we wszystkich dziedzinach życia. Aż do czasu, gdy okrucieństwa Wielkiej Wojny przeraziły cały świat.
Portrety kobiet Klimta, bezwstydne autoportrety Schielego, pomysły Wagnera dotyczące nowoczesnych założeń urbanistycznych wielkich miast, wzornictwo Mosera, psychoanaliza Sigmunda Freuda, muzyka dodekafoniczna Arnolda Schönberga, nowoczesne symfonie Gustava Mahlera czy „Obrazy dusz” Arthura Schnitzlera to tylko niektóre z najważniejszych osiągnięć tej epoki. Wszędzie w Wiedniu pojawiały się nowości. Liczący w roku 1910 dwa miliony mieszkańców (więcej niż obecnie), Wiedeń był jednym z intelektualnych i artystycznych centrów Europy. W tym pełnym kreatywności i innowacyjności otoczeniu Klimt, Schiele, Wagner i Moser osiągnęli szczytowe momenty swojej twórczości.
„Seniorem” w tym towarzystwie był urodzony w 1841 r. Otto Wagner.
Był ucieleśnieniem ducha nowego czasu, łączącego przedsiębiorczość, planowanie miasta i twórczość. Dziś zapewne określano by go mianem designera, urbanisty i developera. Był przekonany, że przedmioty użytkowe nie potrzebują więcej formy, niż tyle, ile jest im potrzebne do dobrego pełnienia funkcji. Jednocześnie zależało mu na stworzeniu nowego języka form, który odzwierciedlałby dynamikę dużego miasta i optymizm wobec postępu. Spośród jego dzieł zdecydowanie warto wspomnieć projekt kolejki miejskiej (dziś linia U4 i U6 wiedeńskiego metra) oraz regulację rzeki Wien. Wagner miał nie tylko znaczący wpływ na wygląd miasta lecz także, jako profesor architektury w Akademii Sztuk Pięknych, na kolejne pokolenia studentów.
Koloman Moser zapewne określony byłby dziś mianem grafika, ale także designera produktów, architekta wnętrz i twórcy wystaw. Projektował wszystko: tapety, książki, papeterie, meble, witraże, plakaty i logo. Był jednak także malarzem. Z początku jego pociągnięcia pędzlem charakteryzowały się płynnością kwiatowych kształtów, z czasem jednak wypracował on bardziej geometryczno-ornamentalny styl kompozycji płaszczyzn. Jednocześnie, wpływając w znaczący sposób na światowej sławy dzieła pracowni Wiener Werkstätte, której był współzałożycielem (1903 r.), Moser uczył się w Wiedeńskiej Szkole Rzemiosła Artystycznego (dziś Uniwersytet Sztuki Stosowanej), który w roku 2017/18 będzie obchodził 150-lecie.
Gustav Klimt zdobył wykształcenie w Szkole Rzemiosła Artystycznego. Karierę zaczął od wystroju wnętrz: wspólnie z bratem, Ernstem Klimtem, i Franzem Matschem zajmował się wystawnymi wnętrzami Teatru Zamkowego i Muzeum Historii Sztuki. Ale w okamgnieniu awansował do roli ulubieńca publiczności i portrecisty wyższych kręgów mieszczaństwa. Droga Klimta do statusu prawdopodobnie najsłynniejszego austriackiego artysty nie była oczywiście gładka: jego sposób postrzegania świata i mnóstwo nagiej skóry na obrazach wywoływały skandale. Dziś malarstwo Klimta uważane jest za uosobienie wiedeńskiej sztuki tamtego okresu, która w ostatnich dziesięcioleciach stała się wyjątkowo popularna (i droga). Kobiece portrety Klimta uważa się za szczytowe osiągnięcia secesyjnego malarstwa. Najsłynniejsze dzieło, „Pocałunek”, można zobaczyć w galerii Górnego Belwederu – muzeum to jest w posiadaniu największej na świecie, obejmującej aż 24 prace, kolekcji olejnych obrazów tego wyjątkowego artysty.
Klimt miał wielki wpływ na twórczość Egona Schielego. Schiele zaraził się od Klimta nie tylko fascynacją kobiecym ciałem jako formą malarską, ale też uwiecznianiem wewnętrznych stanów świadomości i samopoczucia duszy. Schielego kojarzymy najczęściej ze względu na nieco demoniczny, pełen energii sposób malowania ciała (głównie własnego), ale ważne są także jego pejzaże i obrazy miejskie: są to arcydzieła ekspresjonizmu. Jego dwa najsłynniejsze dzieła – „Portret Wally Neuzil” oraz „Autoportret z chińską garliczką” – znajdują się w Muzeum Leopoldów, gdzie mieści się największa i najważniejsza na świecie kolekcja dzieł Egona Schiele, a także kolejne arcydzieła Gustava Klimta. Choć Schiele dożył zaledwie 28 lat, pozostawił spuściznę o wielkim znaczeniu. |
