Już sam budynek uznawany jest za architektoniczną perełkę. Fiński projekt z pracowni Lahdelma & Mahlamäki został wybrany spośród ponad stu zgłoszeń nadesłanych z całego świata w międzynarodowym konkursie architektonicznym, ogłoszonym w 2005 roku. Charakterystyczna bryła Muzeum Historii Żydów w Polsce to wyjątkowy mariaż nowoczesności i tradycji.
Tekst: Katarzyna Skorska
Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN to pierwsza w Polsce instytucja kultury tworzona w formule partnerstwa publiczno-prywatnego – przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Miasto Stołeczne Warszawę i Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce. Warto zaznaczyć, że od momentu upowszechniania idei projektu muzeum i uzyskania poparcia światowych organizacji w 1993 roku do dnia uroczystego otwarcia budynku minęło dokładnie 20 lat. W kwietniu 2013 r. jeszcze przed otwarciem budynku ruszyły działania programowe: wystawy czasowe, scena teatralna, scena muzyczna, cykle filmowe, działania edukacyjne dla dzieci i rodzin, wykłady naukowe. Natomiast w paździe-rniku 2014 roku nastąpiło wielkie otwarcie wystawy stałej Muzeum POLIN. Warto podkre-ślić, że POLIN to nowoczesne muzeum, w którym działalność wystawiennicza i naukowa łączy się z różnorodnym programem kulturalnym i edukacyjnym. Występują tu znakomici artyści prezentujący zarówno muzykę klasyczną, klezmerską, jak i jazz oraz rock. W ofercie znajdują się także spektakle teatralne, w tym premiery przygotowane przez twórców młodego pokolenia, seanse filmowe, wykłady i debaty z udziałem naukowców i osobistości życia społecznego, spotkania ze Sprawiedliwymi i Ocalałymi oraz warsztaty dla dzieci i dorosłych. Muzeum jest również bardzo aktywne w Internecie. Prowadzi portale poświęcone żydowskiej historii lokalnej (Wirtualny Sztetl: www.sztetl.org.pl, Żydowska Warszawa: www.warsze.polin.pl), polskim Sprawiedliwym wśród Narodów Świata (www.sprawiedliwi.org.pl, Centralna Baza Judaików: judaika.polin.pl) oraz zabytkom i archiwaliom dotyczącym polskich Żydów.
Najpierw był las…
Sercem muzeum jest interaktywna wystawa stała, prezentująca tysiącletnią historię polskich Żydów, od średniowiecza po czasy współczesne. Wystawa opowiada o ich kulturze i dziedzictwie, z których czerpią Polska i świat. Zwiedzający zanurzają się w historii opowiadanej przez zabytkowe przedmioty, malowidła, instalacje interaktywne, rekonstrukcje, makiety czy projekcje wideo. Głos mają żydowscy kupcy, uczeni i artyści z danej epoki, rabini, politycy, kronikarze, rewolucjoniści i gospodynie domowe… Wystawa składa się z ośmiu galerii, które na powierzchni ponad 4000 m kw. ukazują dziesięć wieków współistnienia Żydów i Polaków. Jej początek wyznacza Galeria Las, którą widać już z niezwykłego holu głównego. W lesie poznamy legendy o przybyciu i osiedleniu się Żydów na ziemiach polskich, w tym tę przepiękną legendę Po-lin, której zawdzięczamy nazwę Polski w języku hebrajskim. Potem są: Pierwsze spotkania (960 –1500) galeria, w której zaprezentowano wydarzenia z najwcześniejszego okresu osadnictwa żydowskiego w Polsce. Słynny Statut Kaliski, przywilej książęcy, który określił status prawny polskich Żydów, gwarantując im m.in. swobodę wyznania, ochronę przed niesłusznymi oskarże-niami oraz prawo do handlu. Mimo że zdarzały się akty przemocy oraz pomówienia o mordy rytualne, Żydzi nie doświadczyli w Polsce prześladowań na taką skalę, jak działo się to w pozostałej części Europy. Wędrując po kolejnych galeriach – Paradisus Iudaeorum (1569–1648), Miasteczko (1648–1772), Wyzwania Nowoczesności (1772–1914), Na żydowskiej ulicy (1918–1939), Zagłada (1939–1945) i Powojnie (1944 do dziś) – znaj-dziemy odpowiedzi na pytania: jak Żydzi pojawili się w Polsce; w jaki sposób nasz kraj stał się niegdyś centrum żydowskiej diaspory i domem największej społeczności żydowskiej na świecie; jak przestał nim być i jak odradza się tu życie żydowskie.
Synagoga w miasteczku
Jednym z najbardziej spektakularnych elementów wystawy jest zapierająca dech w piersiach rekonstrukcja dachu i sklepienia drewnianej synagogi z Gwoźdźca oraz pocho-dzącej stamtąd bimy – podestu, z którego czyta się Torę. Odtworzono je, wykorzystując narzędzia, materiały i metody pracy stosowane w XVII wieku. W warsztatach rekonstru-kcyjnych, prowadzonych przez dwa lata w ośmiu polskich miastach, uczestniczyło niemal 400 wolontariuszy z całego świata, pracujących pod okiem międzynarodowego zespołu historyków, architektów oraz artystów. Cała wystawa jest opowieścią o współpracy, współzawodnictwie i konfliktach, o autonomii, integracji i asymilacji. Twórcy nie unikają trudnych tematów. Twórcy wystawy wiernie opowiadją o tej polsko-żydowskiej przeszłości. Wystawę stałą przygotował międzynarodowy zespół naukowców i kuratorów pod kierunkiem prof. Barbary Kirshenblatt-Gimblett z New York University. Głównym historykiem wystawy i całego muzeum POLIN jest prof. Antony Polonsky z Brandeis University. Projekt wystawy stworzyły firmy Event Communications z Londynu. Głownym wykonawcą wystawy stałej był Nizio Design International z Warszawy przy współpracy agencji 180heartbeats + Jung v. Matt oraz Bad Design. Wystawa stała wykorzystuje sprawdzone doświadczenia muzealne i najnowsze rozwiązania multimedialne. Koncepcja i zawartość wystawy stałej były konsulto-wane przez wielu wybitnych historyków, w tym zwłaszcza członków Rady Muzeum, w skład której weszli: prof. Władysław Bartoszewski, prof. Israel Gutman, prof. Henryk Samso-nowicz, prof. Bożena Szaynok, prof. Janusz Tazbir, Marian Turski, prof. Feliks Tych. Rada zapoznała się z projektami poszczególnych galerii i zaaprobowała rozpoczęcie produkcji. Twórcy wystawy korzystali również z zewnętrznych konsultacji naukowych uznanych ekspertów historiografii z Polski, USA, Izraela, Wielkiej Brytanii i innych krajów. Muzeum, a tym samym i wystawa stała powstało dzięki zaangażowaniu tysięcy ludzi dobrej woli: Polaków i Żydów, mieszkających w Polsce i za granicą, organizacji pozarządowych, insty-tucji, firm. W szczególności powstało staraniem swych założycieli: Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, władz Warszawy i Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w Polsce oraz grona znamienitych darczyńców dzięki którym powstała w całości wystawa stała. Jest symbolem odrodzenia zainteresowania wielobarwną historią Polski i odrodzenia życia żydowskiego w Polsce po 1989 r., a także szerszych przemian, które tu nastąpiły w ciągu ostatnich 25 lat. Świadczy o tym także galeria wybitnych postaci naszego życia publicznego, które wspierały ideę muzeum, w tym trzech Prezydentów Rzeczpospolitej Polskiej: Aleksandra Kwaśniewskiego, Lecha Kaczyńskiego i Bronisława Komorowskiego. |
