Pneuma – realność poszerzona. 62 Międzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień” 20–28 września 2019
Ponad 50 festiwalowych wydarzeń, 19 prawykonań, 17 kompozytorek
i kompozytorów po raz pierwszy na „Jesieni”. Teatr muzyczny i teatr dźwięku, rytuały
i celebracje, opery i post-opery, koncerty, improwizacje, performance, intermedia, instalacje, działania
w otwartej przestrzeni, spotkania, warsztaty kompozytorskie. Warszawska Jesień Klubowo, Mała Warszawska Jesień, radio festiwalowe.
Termin „pneuma” ma kilka znaczeń w zależności, do której epoki się sięgnie. Ma też konotacje z powietrzem i jego poruszeniami otwierającymi nas na różne dalsze symbole i metafory, jak tchnienie, ruch, wiatr dziejów
i historii.
Powietrze jako ośrodek dźwięku, w którym dźwięk się rodzi i przenosi.
W śpiewie, mowie, organach, portatywie, akordeonie, dalszych instrumentach dętych i obiektofonach.
W czasie festiwalu będzie dużo muzyki „z powietrza”. Zarówno z racji
na powietrzne źródła dźwięku jak i powietrzne, przestrzenne i naturalistyczne konotacje. Od inauguracji, w czasie której zabrzmi zanurzona w powietrzu muzyka Thurídur Jónsdóttir(Flutter) do finału z wietrznym zakończeniem utworu Jonathana Harveya (…towards a pure land).
Ale powietrze to też „ośrodek ducha”. Tej sfery naszego życia, która dąży
do uchwycenia świata jako całości spójnej i sensownej. Karmionej tęsknotą za harmonijną pełnią, której odczuwanie wypełnia znamiona „numinosum” – niesamowitości i dotknięcia transcendencji.
Dotknięcie to odczuwamy wobec ogromu przestrzeni (uwaga na koncert finałowy
z Jonchaies Iannisa Xenakisa), czasu – z jego procesualnością
(w wykonywanych na festiwalu utworach Richarda Barretta, Nielsa Rønsholdta, Cathy van Eck, Sofii Gubajduliny, Cassandry Miller czy Tadeusza Wieleckiego), kształtów materii i form natury (wsłuchując się
w muzykę Thurídur Jónsdóttir, Alvina Lucier, Tristana Muraila i Jonathana Harveya), witalności (obecnej u Bruno Mantovaniego, Raphaëla Cendo i już raz przywołanego Iannisa Xenakisa), mistyki ciała i świata ożywionego
(u Rebecci Saunders i Agnieszki Stulgińskiej) czy paradoksu i dziwności
(u Andrzeja Kwiecińskiego, znowu Cathy van Eck i Simona Løfflera).Kwestia wchodzenia przez człowieka w „kompetencje stwórcy”, jak w biblijnej legendzie o Golemie, to kolejne przekraczanie realności w „dziele stworzenia” sztucznego życia. Jest to temat od dawna nurtujący Georges’a Aperghisa.
Na festiwalu wykonane zostanie Thinking Things– „teatr robotyczny” – ostatnia część tryptyku tego kompozytora zafascynowanego tematem sztucznej inteligencji.
Te i kolejne aspekty „niesamowitego” są w wielu kolejnych utworach tegorocznego programu festiwalu. Są też polemiki i postawy „zaczepne” wobec problematyki duchowości. Nic tak nie wzmacnia sacrum, jak testowanie przez profanum.
Negacja, paradoks i blaga – krzepią. Mogą kształtować jakieś „sacrum modern” – żywe i niezadekretowane (tu zaproszenie na 13 Music Theatre Pieces Tronda Reinholdtsena, Credopol Jacka Sotomskiego, raz jeszcze na Gaze for Gaze Nielsa Rønsholdta; może nas zdziwić niecodziennym wizerunkiem postaci będącej narodowym mitem przywołany już Andrzej Kwieciński w operze Moniuszko à Paris).
Teatr muzyczny na tej „Warszawskiej Jesieni” będzie często wchodzić w relacje z performatywnością i sytuacjami koncertowymi. W programie festiwalu obok wspomnianych trzech dużych spektakli muzycznych: opery Moniuszko à Paris Andrzeja Kwiecińskiego w wykonaniu solistów i zespołu instrumentalnego Teatru Wielkiego – Opery Narodowej, Thinking Things Georges’a Aperghisa zaprezentowane przez IRCAM i Gaze for Gaze Nielsa Rønsholdta celebrowane przez duńską grupę SCENATET, chór VRC i …publiczność będą także utwory Jacka Sotomskiego – w internetowej ostrej językowej kontrze do mowy wysokiej i Agnieszki Stulgińskiej – tworzącej teatr muzyczny prywatny, wyciszony, pochylony nad subtelnością życia. Jednym z wątków festiwalu będzie twórczość kompozytorek szwajcarskich – Cécile Marti i Kathariny Rosenberger – w spektakularnym koncercie Basel Sinfonietty oraz kompozytorek islandzkich – przywołanej już Thurídur Jónsdóttir i Báry Gísladóttir –w programie koncertów inauguracyjnego i finałowego. Obok festiwalowego pasma głównego będą wydarzenia „Warszawskiej Jesieni Klubowo” goszczącej w Instytucie Teatralnym, który stanie się na czas festiwalu miejscem codziennych spotkań festiwalowej publiczności. W ramach „Małej Warszawskiej Jesieni” zaprezentujemy: performance, instalację – działania w przestrzeni Parku Rzeźby w Królikarni, koncert na Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina i spacer muzyczny po Muzeum Warszawy. Do Austriackiego Forum Kultury zapraszamy na spotkania z artystami – bohaterami wydarzeń „Warszawskiej Jesieni” oraz warsztaty dla młodych kompozytorów organizowane we współpracy z Kołem Młodych przy Związku Kompozytorów Polskich. Każdego festiwalowego dnia będzie można posłuchać audycji „Festiwalowego Radia Internetowego” prowadzonego przez Monikę Pasiecznik i Tomasza Biernackiego. Będzie też pasmo licznych wydarzeń towarzyszących. W paśmie głównym festiwalu będą miały miejsce prawykonania 12 utworów: Moniki Dalach, Magdaleny Długosz, Pawła Hendricha, Zygmunta Krauzego, Andrzeja Kwiecińskiego, Cécile Marti, Adriána Mocanu, Piotra Roemera, Agnieszki Stulgińskiej, Piotra Tabakiernika, Tadeusza Wieleckiego i Sławomira Wojciechowskiego. Kolejne premiery będą w ramach „Warszawskiej Jesieni Klubowo” i „Małej Warszawskiej Jesieni”. Po raz pierwszy na festiwalu zabrzmi muzyka: Paula Craenena, Moniki Dalach, Cathy van Eck, Báry Gísladóttir, Thurídur Jónsdóttir, Steffena Krebbera, Thomasa Lehna, Simona Løfflera, Cécile Marti, Cassandry Miller, Adriána Mocanu, Dariusza Przybylskiego, Jerzego Rogiewicza, Kathariny Rosenberger, Tomasza Skweresa, Agnieszki Stulgińskiej i Thomasa Zacha. Wśród solistów: Mario Caroli – flet, Zygmunt Krauze – fortepian wraz z perkusistami grającymi na VEME – wielkich rozmiarów metalofonach, Łukasz Długosz – flet, Arne Deforce – wiolonczela, Marco Blaauw – trąbka, Marcin Zdunik – wiolonczela,w ramach „Warszawskiej Jesieni Klubowo”: Jerzy Rogiewicz – perkusja, Thomas Lehn – syntezatory i Dominik Strycharski – flety oraz w wydarzeniach „Małej Warszawskiej Jesieni”: Joanna Freszel – śpiew, Tomasz Skweres – wiolonczela, Katarzyna Gacek-Duda – flety oraz Dariusz Przybylski – organy i portatyw. Wystąpią: dyrygenci – Wilson Hermanto, Ryan Bancroft, Jerzy Wołosiuk, Baldur Brönnimann, Szymon Bywalec, Anna Szostak, Rüdiger Bohn i Maciej Koczur; zespoły – IRCAM, Plus-Minus Ensemble, SCENATET i Kompopolex; orkiestry: Filharmonii Narodowej, Basel Sinfonietta, Narodowa Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia w Katowicach, Teatru Wielkiego – Opery Narodowej i European Workshop for Contemporary Music; chóry: Camerata Silesia oraz VRC. 62 „Warszawska Jesień” to ponad 50 festiwalowych wydarzeń, 32 w paśmie głównym, 2 w ramach „Warszawskiej Jesieni Klubowo”, 7 – „Małej Warszawskiej Jesieni” oraz kilkanaście wydarzeń towarzyszących. Festiwal zagości w 11 miejscach: Filharmonii Narodowej, Studiu Koncertowym Polskiego Radia im. Witolda Lutosławskiego, Teatrze Wielkim – Operze Narodowej, Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina, ATM Studio, Teatrze IMKA, Nowym Teatrze, Instytucie Teatralnym, Austriackim Forum Kultury, Parku Rzeźby w Królikarni oraz Muzeum Warszawy. Tegoroczna „Warszawska Jesień” zamyka swoisty tryptyk idei, którymi inspirowaliśmy się konstruując programy festiwali w latach 2017–2019. Dla przypomnienia: 2017 – „Trans/awangardy” – o radykalizmie muzycznym i awangardach z ich postulatami społecznymi, 2018 – „Res Publica” – o różnych aspektach tożsamości kształtujących świadomość, wśród nich także narodowej i społecznej, 2019 – „Pneuma” – o dociekaniu natury nieokreślonego. Trzeba zaznaczyć, że „Warszawska Jesień”, niezależnie od tematów, stanowi przede wszystkim przegląd nowej twórczości z ostatnich lat z odniesieniami do historii muzyki XX w. I taka właśnie będzie kontynuowana – jeśli duch dziejów pozwoli.
Jerzy Kornowicz
Dyrektor Festiwalu
