Dziecięce ReKolekcje Zahy Hadid
Clare Farrow w rozmowie z Zahą Hadid
Redaktor prowadzący: Jansson J. Antmann
W nadchodzących wydaniach naszego magazynu Zaha Hadid, Kengo Kuma, Daniel Libeskind, Nieto Sobejano, Denise Scott Brown i Philip Treacy w specjalnej serii artykułów ujawnią swoje wspomnienia z dzieciństwa, które wpłynęły na ich unikalny sposób patrzenia na świat i całokształt twórczości. Magazyn LAVIE jako jedyny na polskim rynku oraz jedyny na świecie otrzymał przywilej przedstawienia polskim czytelnikom wyboru kluczowych wypowiedzi z obszernych wywiadów przeprowadzonych przez Clare Farrow, pisarkę i kuratorkę wystawy Childhood ReCollections: Memory in Design w Roca London Gallery. Farrow zaprosiła do rozmowy najwybitniejszych architektów i projektantów, aby opowiedzieli o swoich dziecięcych doświadczeniach, emocjach i sposobie, w jaki postrzegali świat i tym samym przybliżyli nam, odbiorcom ich prac, źródła swoich inspiracji. Wystawa została otwarta w Londynie 17 września i potrwa do 23 stycznia. Wybór Zahy Hadid jako pierwszej bohaterki naszej ekskluzywnej serii wydał nam się naturalny. Ona bowiem jest autorką nagrodzonego w 2011 roku projektu londyńskiej Galerii Roca. Niesamowita płynność przestrzeni galerii zaprojektowanej przez Zahę Hadid znakomicie oddaje temat, jakim jest pamięć – mówi kuratorka Clare Farrow.
W 1950 roku w rządzonym przez króla Faisala II kosmopolitycznym Iraku ustanowiono Radę Rozwoju, która miała na celu rozdysponowanie środków pochodzących z nadwyżek ze sprzedaży ropy naftowej. Przeznaczono je na polepszenie infrastruktury kraju oraz nowe projekty architektoniczne.
Po zakończeniu Tygodnia Rozwoju w 1957 roku w Bagdadzie ogłoszono nowe projekty, do realizacji których zaproszono czołowych zachodnich architektów, w tym Le Corbusiera, Franka Lloyda Wrighta, Alvara Alto, Gia Ponitego czy Waltera Gropiusa. To właśnie z tych modernistycznych marzeń zrodziła się u Zahy Hadid fascynacja architekturą.
Zaha Hadid: Bagdad był niezwykle kosmopolitycznym miejscem. Jak w wielu innych miastach rozwijającego się świata, w tamtym czasie królowała niezmącona niczym wiara w postęp i atmosfera ogromnego optymizmu. Lata 60., kiedy dorastałam, były czasem budowania narodu i olbrzymią wagę przywiązywano do architektury, nie tylko w świecie arabskim, ale również w Ameryce Południowej i Azji.
W swoim projekcie Plan for Greater Bagdad* Frank Lloyd Wright, który odwiedził Bagdad w maju 1957 roku, w niezwykły sposób nawiązał do islamskiej i pre-islamskiej architektury. Zainspirowany babilońskimi legendami, wizerunkiem dawnego Bagdadu pod panowaniem Haruna al-Rashida, jako pięknego miasta na planie okręgu oraz Baśniami tysiąca i jednej nocy, które czytał będąc dzieckiem, Wright chciał połączyć społeczną pamięć z literacką wyobraźnią i nowoczesną technologią. Irak był, jak mówił tam, gdzie wymyślono cywilizację.
Z.H.: Miałam może sześć lat, kiedy rodzice zabrali mnie na wystawę szkiców gmachu Opera House w Bagdadzie projektu Franka Lloyda Wrighta. Pamiętam, że oglądałam makiety i inne rzeczy.
Zaha Hadid dorastała z dwoma braćmi w bardzo otwartej i liberalnej rodzinie. Jej ojciec był członkiem Irackiej Partii Demokratycznej.
Z.H.: Już jako mała dziewczynka byłam bardzo niezależna i rodzice zawsze zachęcali mnie, żebym robiła i dążyła do tego, o czym marzyłam. Nigdy w procesie mojego wychowania nie dawali mi odczuć, że istnieje różnica między kobietą a mężczyzną. Edukacja była rozumiana jako paszport do innego życia.
Inspiracją do podróży do świata projektowania mebli stała się wizyta w studiu meblowym w Bejrucie, kiedy Zaha miała siedem lat. Oglądała tam nowe meble do rodzinnego domu.
Z.H.: Wciąż pamiętam, jak poszłam do tego biura projektowego i zobaczyłam nasze nowe meble. Były kanciaste, modernistyczne, wykończone w kolorze zielonkawym. Do mojego pokoju przygotowano asymetryczne lustro. Urzekło mnie i wtedy pokochałam asymetrię. Kiedy wróciłam do domu, przemeblowałam swój pokój. Z pokoju małej dziewczynki zmienił się w pokój nastolatki. Przemeblowanie spodobało się mojej kuzynce i poprosiła, bym to samo zrobiła z jej pokojem, potem o zaprojektowanie pokoju poprosiła mnie ciotka i tak to się zaczęło.
Siedmioletnią Zahę zainspirowało również coś, co stało się potem podwaliną jej twórczości, znakiem rozpoznawczym: marmur z hiszpańskiej Kordoby.
Z.H.: Pamiętam, kiedy odkryłam, że Wielki Meczet w Kordobie to niesamowita przestrzeń! Ten budynek pozostawił we mnie niezatarte wrażenie. Ma ciemne wnętrze, ale jednocześnie jest w nim niesamowicie biały marmur – jak w nowoczesnych projektach hybrydowych, które powstają dzisiaj.
Hadid studiowała matematykę na Uniwersytecie Amerykańskim w Bejrucie oraz architekturę w Architectural Association School of Architecture w Londynie. Obecnie jest wykładowcą na University of Applied Arts w Wiedniu i nieustającą orędowniczką edukacji oraz zacierania granic między nauką a sztuką, parafrazując inspirującego ją Malewicza.
Z.H.: Kiedy dorastałam, matematyka była częścią mojej codzienności, tak samo jak rysowanie, słuchanie muzyki czy czytanie książek. Moi rodzice obudzili we mnie pasję odkrywcy i nigdy nie oddzielali nauki od kreatywności. Bawiliśmy się matematyką tak samo, jak papierem i ołówkami do rysowania, matematyka była jak szkicowanie. Chodziłam do szkoły zakonnej, która byłą instytucją bardzo postępową. Mieliśmy wspaniałą dyrektorkę, zakonnicę. Starała się o najlepszych nauczycieli w każdej dziedzinie. Sztuka i nauki ścisłe powinny być nauczane w taki sposób, by nie powstawały między nimi granice.
W 1979 roku założyła w Londynie szkołę Zaha Hadid Architects, sama zaś stała się architektem oddanym eksperymentom z przestrzenią i innowacjom. Używa malarstwa i rysunku w połączeniu ze złożonością matematyki.
Z.H.: Trzeba zawsze iść naprzód – innowacje nie mogą mieć końca. Nie można powtarzać tego, co zrobiło się w przeszłości, ale uczyć się na tej podstawie. Pomysły na architekturę czerpię z obserwacji: krajobrazu, ludzi i kultury miasta. Zawsze inspirowała mnie natura – jej spójność i piękno. |
*W lipcu 1958 roku król Faisal II został zamordowany i z zaplanowanych projektów powstało zaledwie kilka najbardziej surowych modernistycznych budynków. Nowy rząd odrzucił projekt Franka Lloyda Wrighta, krytykując jego „pływające ogrody” i „złote fontanny”. Wright umarł w 1959 roku.
Zaha Hadid nazywana Lady Gagą architektury urodziła się w 1950 roku w Bagdadzie. Jest pierwszą kobietą, która otrzymała nagrodę Pritzkera – uważaną za architektonicznego Oscara. Międzynarodową sławę zdobyła niezrealizowanymi projektami konkursowymi na The Peak Club w Hongkongu w 1983 oraz na budynek na wąskiej działce na Ku-Dammie w Berlinie w 1986 r. W 1993 r. powstał pierwszy większy budynek Hadid: straż pożarna fabryki Vitra w Weil am Rhein, obecnie pawilon wystawienniczy. Wystawy projektów Zahy Hadid pokazywano w najbardziej renomowanych muzeach świata (m.in. MoMA w Nowym Yorku i San Francisco, Muzeum Architektury we Frankfurcie). Hadid jest członkiem wielu znaczących instytucji, np. Amerykańskiej Akademii Sztuki i Literatury. Jej nazwisko pojawia się w prestiżowych rankingach, m.in. wśród 100 najbardziej wpływowych kobiet świata w rankingu Forbesa).
Ważniejsze dzieła Hadid:
– Eli and Edythe Broad Art Museum, Michigan State University, Stany Zjednoczone (2008 r.)
– Wieżowiec na wystawie IBA w Berlinie (1987–1994 r.)
– Straż pożarna fabryki Vitra w Weil am Rhein (1993 r.)
– Skocznia narciarska Berg Isel w Innsbrucku (2002 r.)
– Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Cincinnati (2003 r.)
– Fabryka samochodów BMW koło Lipska (2005 r.)
– Wieżowiec CMA CGM Tower w Marsylii (2010 r.)
– MAXXI – Narodowe Muzeum Sztuki XXI Wieku w Rzymie (ten projekt przyniósł jej Nagrodę Stirlinga w 2010 roku)
– Budynek Opery w Guangzhou w Chinach (2010 r.)
– Riverside Museum w Glasgow (2011 r.)
– Kompleks basenów London Aquatics Centre (2011 r.)
– Heydar Aliyev Center, Baku, Azerbejdżan (2007–2012 r.)
– 1000 Muzeum Park Miami (w budowie, ma być otwarte zimą 2017 r.)
Wszystkie cytaty pochodzą z wywiadu Clare Farrow dla Childhood ReCollections: Memory in Design, marzec 2015; © Zaha Hadid and Clare Farrow, 2015. Tekst powstał na podstawie badań i tekstów Clare Forrow na potrzeby wystawy. Więcej szczegółów na temat wystawy w Roca London Gallery na: http://childhoodrecollections.roca-exhibitions.co.uk/.
Childhood ReCollections of Zaha Hadid
Clare Farrow in conversation with Zaha Hadid
Editor: Jansson J. Antmann
In a special series of articles over the coming issues, Zaha Hadid, Kengo Kuma, Daniel Libeskind, Nieto Sobejano, Denise Scott Brown and Philip Treacy will reveal the childhood recollections that have shaped their outstanding visions and work. LAVIE is privileged to be able to present a selection of key insights and quotes from extensive interviews with these giants in their field, conducted by writer and curator Clare Farrow in preparation for her exhibition, Childhood ReCollections: Memory in Design, at the Roca London Gallery. Farrow interviewed the architects and designers about their recollections of childhood perceptions, experiences and sensations, as a key to understanding what for them has now become intuitive in their practice. The exhibition opened in London on the 17th September, and will run until the 23rd January. Zaha Hadid is the natural choice to begin the series with, because she designed the award-winning Roca London Gallery in 2011. “The extraordinary fluidity of Zaha Hadid’s gallery space also seemed well suited to the theme of memory,” Farrow says.
In 1950, in a cosmopolitan Iraq ruled by King Faisal II, the Development Board was set up to direct increased oil revenues to the improvement of infrastructure and new building projects. Following the second Development Week in 1957, design projects in Baghdad were announced, involving leading Western architects, including Le Corbusier, Frank Lloyd Wright, Alvar Aalto, Gio Ponti, and Walter Gropius. Zaha Hadid’s fascination for architecture was born of these modernist dreams.
“Baghdad used to be a very cosmopolitan place; […] as in so many places in the developing world at the time, there was an unbroken belief in progress and a great sense of optimism. If you look back to the 1960s, when I was growing up, it was a moment of nation building; there was a lot of emphasis on architecture, not only in the Arab world but also across South America and Asia.”
Frank Lloyd Wright, who visited Baghdad in May 1957, was unusual in referencing Islamic and pre-Islamic architecture in his ‘Plan for Greater Baghdad’*. Inspired by the legends of Babylon, of ancient Baghdad as ‘a beautiful circular city’ under Harun al-Rashid, and by ‘One Thousand and One Nights’, which he had read as a child, Wright sought to unite collective memory with literary imagination and modern engineering. Iraq was, he said, ‘where civilization was invented’.
“My parents took me to an exhibition – I was maybe 6 years old – of Frank Lloyd Wright’s designs for the Opera House in Baghdad. I remember seeing models and things.”
Zaha Hadid grew up in a very liberal, open-minded family, with two brothers. Her father was involved in the Iraqi Democratic Party.
“I was very independent at a very young age and my parents always encouraged me to do and pursue whatever I wanted. Never in my upbringing was there a feeling that women are different to men. […] Education was seen as a passport to a different way of life.”
Zaha Hadid’s journey into the world of furniture design was inspired by a visit to a furniture studio in Beirut, when she was just 7 years old, to see her family’s new furniture.
“I can still remember going to the furniture maker’s studio and seeing our new furniture. The style was angular and modernist, finished in the chartreuse colour, and for my room there was an asymmetric mirror. I was thrilled by the mirror and it started my love of asymmetry. When I got home I reorganized my room. It went from being a little girl’s room to a teenager’s. My cousin liked what I had done and asked me to do hers, then my aunt asked me to design her bedroom and so it started.”
At the age of 7, Hadid also uncovered further inspiration for the work she would later become renowned for, in the marble in Córdoba, Spain.
“I remember thinking that the Great Mosque of Córdoba was the most stunning space! […] This building left a tremendous impression on me. It has a dark interior, but then there is the extraordinary white marble inside the space – it’s like the modern hybrid projects we build today.”
Hadid studied mathematics at the American University of Beirut, and architecture at the AA in London. She is currently a professor at the University of Applied Arts in Vienna and an outspoken advocate of education, and the dissolution of boundaries between science and art, citing Malevich as an influence.
“When I was growing up, mathematics was an everyday part of life – as well as drawing, or listening to music and reading books. My parents instilled in me a passion for discovery and they never made a distinction between science and creativity. We would play with math problems just as we would play with pens and paper to draw… math was like sketching.
I went to a convent school, which was a very progressive institution. We had a fantastic headmistress who was a nun […] She would get very good professors in the sciences and the arts. Art and science should be taught in a way that draws no boundaries between them.”
She founded Zaha Hadid Architects in London in 1979, establishing herself as an architect committed to spatial experimentation and invention, utilizing painting and drawing in conjunction with mathematical complexity.
“One must always move forward – there is no end to innovation.
You don’t have to repeat something you have done in the past, but you can learn from it.
The ideas for my architecture come from observation: of the landscape, of people and the culture of the city. Nature has always been an inspiration; […] its coherence and beauty.”
* In July 1958, King Faisal II was assassinated, and only a few of the most austere modernist designs were built. The new government rejected Wright’s plan, criticising its ‘floating gardens’ and ‘gold fountains’. Frank Lloyd Wright died in April 1959.
